Zou je het raar vinden als ik zou weigeren te reizen op vrijdagen die op de 11e van de maand vallen? Of in een flatgebouw de 11e verdieping over te slaan en direct van de 10e naar de 12e verdieping te gaan?
Het is hoogst ongebruikelijk om het nummer 11 te vrezen. Maar er zijn wereldwijd een heleboel inwoners van landen die toegeven dat het hen enorm zou storen om op één bepaalde verdieping te verblijven: namelijk de 13e!
Veel westerlingen veranderen hun persoonlijke gedrag op vrijdag de 13e. Er gebeuren natuurlijk wel eens nare dingen op die datum, maar er is geen bewijs dat ze dit onevenredig doen. Het is daarentegen een fascinerende gedachte dat miljoenen mensen op een unieke manier dezelfde misvatting delen dat het hun gedrag op een brede schaal beïnvloedt. Dat is de grote kracht van 13!
De oorsprong van dit bijgeloof
De bron van de slechte reputatie van 13, ofwel ‘triskaidekafobie’ is bijzonder duister en speculatief. De historische verklaring kan zo simpel zijn als die van de onderzoeker Joe Nickell. Hij wijst er immers op dat 12 vaak voor ‘volledigheid’ staat. Zoals het aantal maanden in het jaar, de goden op Olympus, tekens van de dierenriem en apostelen van Jezus. Dertien contrasteert met dit belangrijke gevoel van goedheid en perfectie.
Het getal 13 kan bovendien met enkele beroemde maar ongewenste dinergasten geassocieerd worden. In de Noorse mythologie was de god Loki bijvoorbeeld de 13e die arriveerde op een feest in Valhalla. Waar hij een andere deelnemer misleidde om de god Baldur te doden. En in het christendom was Judas, de apostel die Jezus verraadde, de 13e gast bij het Laatste Avondmaal!
Maar de waarheid hiervan is dat sociaal-culturele processen ongeluk met elk getal kunnen associëren. Want als de omstandigheden gunstig zijn, dan genereert een gerucht of bijgeloof uit zichzelf zijn eigen sociale realiteit.
Om deze reden is 9 een ongeluksgetal in Japan. Waarschijnlijk omdat het op het Japanse woord voor ‘lijden’ lijkt. In Italië is het 17. In China klinkt 4 als ‘dood’ en wordt daarom nog actiever in het dagelijkse leven vermeden dan 13 in de westerse cultuur. Waaronder zelfs de bereidheid om hoge vergoedingen te betalen om het in mobiele nummers te vermijden!
En hoewel 666 in China als een geluksvogel wordt beschouwd, associëren veel christenen over de hele wereld het met een kwaadaardig beest dat in de bijbel wordt beschreven. Er is zelfs een woord voor een intense angst voor 666: ‘hexakosioihexekontahexafobie’!
Sociale en psychologische verklaringen
Er zijn veel soorten specifieke fobieën en veel mensen houden deze om verschillende psychologische redenen vast. Ze kunnen onder meer voortkomen uit directe negatieve ervaringen. Een deel van de reputatie van het ongeluksgetal 13 kan verband houden met een gevoel van onbekendheid.
Het nummer 13 komt in het dagelijks leven minder vaak dan 12 voor. Er is geen 13e maand of een 13 uur (althans niet op een analoog horloge). Op zichzelf zal een gevoel van onbekendheid geen fobie veroorzaken, maar psychologisch onderzoek toont aan dat we de voorkeur geven aan wat bekend is en afkeuren aan wat niet is. Dit maakt het gemakkelijker om 13 met negatieve attributen te associëren.
Er zijn daarnaast nog de krachtige effecten van sociale invloeden. Er is hier een dorp (of Twitter) voor nodig om bepaalde angsten samen te laten smelten. De opkomst van bijgeloven is niet anders dan de opkomst van een zogenaamde ‘meme’.
Een meme is in haar definitie vergelijkbaar met een stukje genetische code: het reproduceert zichzelf zoals het tussen mensen wordt gecommuniceerd, met het potentieel om te muteren in alternatieve versies van zichzelf. Denk hierbij maar aan: de angst voor het nummer 13, onder ladders lopen, op hout kloppen of het zien van een zwarte kat.
Valse overtuigingen, met echte gevolgen
Groepen die zich met public relations bezighouden, lijken veel behoefte te voelen om zich naar een populair bijgeloof te schikken. Als gevolg van de bijna tragische Apollo 13 missie, stopte NASA wellicht met het opeenvolgend nummeren van spaceshuttle missies. En noemde de 13e shuttle vlucht toen STS-41-G.
In België brachten klachten van bijgelovige passagiers Brussels Airlines ertoe om in 2006 haar logo te vernieuwen. Het bestond tot dan uit een ‘b’-achtige afbeelding van 13 stippen! De luchtvaartmaatschappij voegde er toen een 14e aan toe. En net als veel andere luchtvaartmaatschappijen slaat het bovendien de rijnummering 13 in al haar vliegtuigen over!
De herkomst van veel bijgeloof is vaak erg onduidelijk. Is het allemaal zinvol of zinloos? Dat is een grote vraag. Als jij hier zo geen antwoord op weet, laten we jou dan als laatste het volgende vragen. Ben jij op vrijdag de 13e ook een beetje extra op je hoede?
Bronnen: o.a. theconversation
